Արամ Հայկազ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Արամ Հայկազ
Ծննդյան անունարմտ. հայ.՝ Արամ Արսէն Չեքեմեան
Ծնվել էմարտի 22, 1900(1900-03-22)[1]
ԾննդավայրՇապին Գարահիսար, Օսմանյան կայսրություն
Վախճանվել էմարտի 10, 1986(1986-03-10)[1] (85 տարեկան)
Վախճանի վայրՔուինս, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ
Մասնագիտությունարձակագիր և գրող
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
ԹեմաներԿարոտի գրականություն
Արամ Հայկազ Վիքիդարանում

Արամ Հայկազ (Չեքենյան Արամ Արսենի, մարտի 22, 1900(1900-03-22)[1], Շապին Գարահիսար, Օսմանյան կայսրություն - մարտի 10, 1986(1986-03-10)[1], Քուինս, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ), ամերիկահայ արձակագիր։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արամ Չեքենյանը ծնվել է Շապին-Գարահիսարում, որը լեռան ստորոտի մոտ տեղակայված քաղաք է այժմյան Թուրքիայի հյուսիսարևելյան մասում։ Հայրը՝ Արսեն Չեքենյանն է, մայրը՝ Յուղաբերը. հինգ եղբայրներից կրտսերն է։ Հայկազ գրական անունը իրենից երկու տարով մեծ եղբոր անունն է։ Սովորել է ծննդավայրի Ազգային վարժարանում։ 1915 թ. Թուրքիայի իշխանության կողմից իրականացվում էր հայերի զանգվածային ոչնչացում։ Ամռանը, երբ թուրքական զորքն արդեն քաղաքի մոտ էր, 5000 հայ բնակիչներ այրեցին իրենց տներն ու դաշտերը և բարձրացան լեռը, որի գագաթին հռոմեական հին բերդի մնացորդն կային։ Սա հայտնի է Շապին Գարահիսարի ապստամբություն անունով։ Իրենց հետ տարան նաև ուտելիք, կենդանիներ և պայքարեցին գրեթե մեկ ամիս, մինչ սովի կմատնվեին։ Լեռը բարձրացած ավելի քան 5000 մարդուց մնացել էր մի խումբ։ Արամ Հայկազի եղբայրները, հայրը և շատ այլ ազգականներ սպանվածներից էին։ Նա և մայրը տեղահանվեցին, աքսորի ուղարկվեցին ու ստիպված էին կտրել-անցնել մինչև սիրիական անապատ[2]։ Արամ Հայկազը հրաշքով փրկվել է առերես Իսլամ ընդունելով, որպես մուսուլման նա կարողացավ ապրել, մինչ ձեռք կբերեր ազատություն[3]։ Այդ ժամանակի մասին նրա հուշագրության մեջ՝ «Չորս տարի Քիւրտիստանի լեռներուն մէջ» պատմում է որպես հովիվ և ծառա իր կյանքը, թե ինչպես է պատանուց մեծացել երիտասարդի քուրդ ցեղակիցների և տոհմապետերի մոտ, երբ Թուրքիան դեռևս Օսմանյան կայսրություն էր։

Ամերիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1919 թվականի մայիսին Արամը փախչում և հանգրվանում է Կ.Պոլիս, որտեղ միանում է հորաքրոջը, որոշ ժամանակ մնում է ամերիկյան միսիոներական որբանոցում, նաև հաճախում Կեդրոնական վարժարան, որտեղ սովորում է մեկ տարի ու կես՝ աշակերտելով նաև Հակոբ Օշականին։ Երկու տարի անց՝ 1921 թ. նա նավարկության է մեկնում դեպի ԱՄՆ, որտեղ ապա աշխատում է փորագրանկարողի օգնական նյույորքյան Daily Mirror շաբաթաթերթում, իսկ գիշերները սովորում է անգլերեն՝ կարդալով համաշխարհային և ամերիկյան դասականներին՝ Կիպլինգից մինչև Բալզակ և Պո։ 1922 թ. նա սկսում է գրել հայկական հրատարակությունների համար՝ գրական անուն վերցնելով, քանի որ վախենում էր մերժման «խարանից» և 22 տարեկանում Արամ Չեքենյանը դառնում է Արամ Հայկազ։

Գրական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մահանալով 85 տարեկանում՝ Արամ Հայկազը հրատարակել էր 10 գիրք, որոնց կարդում էին տարբեր երկրներում բնակվող բազում հայեր։ Բացառությամբ վաղ տարիների ինքնակենսագրական գործերի՝ նրա աշխատությունների մեծ մասը եղել են հումորային պատմվածքներ և Ամերիկայի ժամանակակից կյանքի համառոտ պատումներ։ Նրա գործերը խիստ անձնական էին և նա առերևույթ աննշան իրադարձությունների մասին գրում էր բնական, խոսակցական ոճով՝ ի՞նչ կար սենդվիչի մեջ, գնալ սխալ հուղարկավորության, մնալ հիվանդանոցում[4], իր որդու ավարտելը[5]։ Նա մանրամասն չի պատմում անցյալի ցավի մասին[6], այլ այսպես կոչված «կարոտի գրականության» ներկայացուցիչ էր։ Ժամանակի ամենահայտնի հայ գրողներից է եղել և ստացել մի շարք գրական մրցանակներ[7][8]։ 1971 թվականին այցելել է Հայաստան, 1972 թվականին նրա 50-ամյա հոբելյանը նշվել է մի շարք միջոցառումներով ԱՄՆ-ի, Կանադայի և Լիբանանի քաղաքներում[9][10]։

Ամուսնացել է Փարիզում երիտասարդ հայուհու հետ, ում հանդիպել էր Ստամբուլի դպրոցում։ Բնակվել է Նյու Յորքի Քվինս շրջանի Ռիգո Փարք թաղամասում, ունեցել է 2 զավակ՝ մեկ տղա և մեկ աղջիկ։ Մահացել է Նյու Յորքում թոքաբորբի բարդացումից 85 տարեկան հասակում[11]։

Մատենագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Արծվաբույնի անկումը» (The Fall of the Aerie) անգլերեն հատորը, որը պատմում էր Շապին Գարահիսարի հերոսամարտի մասին, վերահրատարկվել է 2010 թ. ծննդյան 110-րդ տարեդարձի առթիվ հայկական կրթական և մշակութային միություն «Համազգայինի» կողմից[12]։ 2009 թվականին Երևանում տպագրվել են Մարգարիտ Խաչատրյանի կազմած Արամ Հայկազի նամակների ընտրանին, 2010 թվականին՝ «Մոռացված էջեր. 1924-1950» (հատոր Ա), 2012 թվականին՝ «Մոռացված էջեր. 1951-1960» (հատոր Բ), 2013 թվականին՝ «Մոռացված էջեր. 1961-1966» (հատոր Գ), 2012 թվականին՝ «Պատմուածքներ» ժողովածուները։

Բացի առաջին գիրքը՝ Արամ Հայկազը բոլոր գործերը գրել է հայերեն և հրատարակել Հայաստանում։ Նա շատ չի խոսել իր գրելու մասին, բայց ասել է. «Կրնամ ըսել, թէ գրա­կա­նու­թիւնը օգ­տա­գոր­ծե­լով եր­բեք քա­րոզ­չու­թիւն չեմ ըրած։ Մար­դու բան սոր­վեց­նե­լու մտա­հո­գու­թիւն եւ յա­ւակ­նու­թիւն չեմ ու­նե­ցած, բայց Հայ ըլ­լա­լուս հպարտութիւնը միշտ ներ­կայ է ամէն մէկ տո­ղիս մէջ»[13]։

  • The Fall of the Aerie - 1935
  • Ցեղին Ձայնը, Ա հատոր - 1949
  • Ցեղին Ձայնը, Բ հատոր - 1954
  • Շապին Գարահիսար եւ իր հերոսամարտը - 1957
  • Չորս աշխարհ, Բեյրութ, 1962
  • Պանդոկ - 1967
  • Կարօտ - 1971
  • Չորս տարի Քիւրտիստանի լեռներուն մէջ - 1972
  • Ապրէք երեխէք - հատընտիր, Բեյրութ, 1973
  • Երջանկութիւն - 1978

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Արամ Հայկազ. կեանքը եւ գործը, Նյու Յորք, 1962։

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Մինաս Թէօլէօլեան, Դար մը գրականութիւն, հատոր Բ, Բոստոն, 1982, էջ 204-206։
  • Ով ով է. Կենսագրական հանրագիտարան. Հայեր, հատոր 1, Ե., 2005, էջ 612։
  • Գառնիկ Ստեփանյան, Կենսագրական բառարան, հատոր Բ, Ե., «Սովետական գրող», 1981, էջ 157-158։
  • Գեղամ Սևան, Սփյուռքահայ գրականության պատմության ուրվագծեր (1946-1985), Ե., 1997։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ARMENIANS ARE SENT TO PERISH IN DESERT; Turks Accused of Plan to Exterminate Whole Population - People of Karahissar Massacred, New York Times, August 18, 1915, page 5
  3. Hovannisian, Richard G. (Ed.), The Armenian genocide : history, politics, ethics / edited by Richard G. Hovannisian ; foreword [by] George Deukmejian, New York : St. Martin's Press, 1992, ISBN 0-7867-0996-0
  4. Short Story International vol 1 #12, October 1964 "In the Hospital" Aram Haigaz (129-144),
  5. Bardakjian, Kevork B., A Reference Guide to Modern Armenian Literature 1500-1920 With an Introductory History, Wayne State University Press, 2000 (Aram Haykaz, 239)
  6. Agop J. Hacikyan, coordinating editor ; Gabriel Basmajian, Edward S. Franchuk, Nourhan Ouzounian, The Heritage of Armenian Literature, Detroit : Wayne State University Press, c2000
  7. ALMA to Honor the Late Author Aram Haigaz, The Armenian Mirror-Spectator, September 17, 1994
  8. Armenian Library Honors Aram Haigaz, The Armenian Reporter International, September 10, 1994 (10)
  9. Aram Haigaz Honored Here At Jubilee Celebrations Kick-Off, The Armenian Reporter, New York November 16, 1972 (14, 16)
  10. Aram Haigaz Jubilee Marked in Los Angeles, The Armenian Observer December 20, 1972
  11. http://www.nytimes.com/1986/03/13/obituaries/aram-haigaz-chekenian-85-author-of-books-in-armenian.html Aram Haigaz Chekenian, 85, Author of Books in Armenian - NY Times Obituary - retrieved 1/21/2012
  12. http://www.armenianweekly.com/2011/02/09/hamazkayin-program/ Hamazkayin Program Marks 110th Anniversary of Aram Haigaz’s Birth - The Armenian Weekly - February 9th, 2010 - retrieved 1/21/2012
  13. «Կարօտ» ժողովածու, երկրորդ մաս, Առաջաբան։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 167