Անօրգանական քիմիան Հայաստանում

Բազալտ

Անօրգանական քիմիայի զարգացումը հանրապետությունում պայմանավորվել է հիմնականում տեղական հանքային և ոչ հանքային հումքի վերամշակման անհրաժեշտությամբ։ Առաջին գործնական հետազոտությունները վերաբերել են բազալտի հալման և բյուրեղացման օրինաչափություններին (Լևոն Ռոտինյան և ուրիշներ), որոնց արդյունքում Երևանում ստեղծվել է բազալտի փորձնական (հետագայում՝ մուլիտի) գործարանը։

Նեֆելինային սիենիտների հետազոտություններ

Նատրիումը սենյակային ջերմաստիճանում

Կալիումը սենյակային ջերմաստիճանում

1930-ական թվականներին ԽՍՀՄ ԳԱ հայկական մասնաճյուղի քիմիայի լաբորատորիայում կատարվել են Նեֆելինային սիենիտների հետազոտություններ (Մանվել Մանվելյան և ուրիշներ), որոնք շարունակվել են ՀԽՍՀ ԳԱ Քիմիայի (1970 թվականից՝ ընդհանուր և անօրգանական քիմիայի) ինստիտուտում։ Այդ աշխատանքների հիման վրա մշակվել են նեֆելինային սիենիտների հիմնային ջրաջերմամշակմամբ ալյումինի և սիլիցիումի օքսիդների, նատրիումի և կալիումի մետասիլիկատների, երևանիտների ստացման տեխնոլոգիաները։ Հրանտ Բաբայանը հետազոտել է մի շարք սիլիկատային բազմաբաղադրամաս համակարգեր և առաջարկել նատրիումի մետասիլիկատի ստացման արտադրական եղանակ։ Աշխատանքներ են կատարվել ՀՀ հանքանյութերի, բազմամետաղների սուլֆիդային խտանյութերի, ինչպես նաև արտադրական թափոնների համալիր վերամշակման ուղղությամբ։ Մշակվել է ցեմենտի արտադրության մեջ արտադրական թափոն բնական գիպսը ֆոսֆոգիպսի վերամշակման արգասիքներով փոխարինելու արտադրաեղանակ։ Ստացվել են բարձր մաքրության, մաշակայուն և դյուրահալ բորատային ապակիներ, որոնք օգտագործվում են ռադիոսարքերի մագնիս. գլխիկների ֆեռիտների զոդման համար։

Ապակու ստացման տեխնոլոգիայի մշակում

Մոլիբդեն

Հախճապակե ափսե

1950-ական թվականներին ՀԽՍՀ ԳԱ Քիմիայի ինստիտուտում ծավալվել են ապակու քիմիայի և ստացման տեխնոլոգիայի մշակման հետազոտություններ։ Տեղական հումքի օգտագործմամբ ստեղծվել են օպտիկակական, մեխանիկակական և ջերմային տարբեր հատկություններով ապակիներ, մշակվել են զանազան կառուցվածքների էլեկտրավառարաններ, ստեղծվել են մոլիբդենային, անագօքսիդային և այլ էլեկտրոդներով խոր էլեկտրահնոցներ, որոնք արմատապես բարելավել են բորասիլիկատային ապակիների ստացման եղանակը ԽՍՀՄ-ում։ Ստեղծվել են դժվարահալ (մինչև 2300 °C) և դյուրահալ (մինչև 120 °C) ապակիների եփման ուղղակի տաքացման վառարաններ։ Այդ աշխատանքների արդյունքներն ամփոփվել են Կոստան Կոստանյանի «Բյուրեղապակի և տեսակավոր ապակիներ» (1964 թվական) մենագրության մեջ։

Լեռնային ապարների վերամշակման նոր եղանակներ են ստեղծվել Քարի և սիլիկատների ԳԱՄ-ում։ Գարեգին Մելքոնյանը մշակել և ներդրել է արտադրության մեջ մարգարտաշարից ապակու նոր հումքի (կանազիտ) ստացման անթափոն եղանակ։ Մշակվել են նաև փրփրապակու և բյուրեղացած ապակու ստացման եղանակներ։ Կազմակերպվել է «Արմնիկս» (Քարի և սիլիկատների ԳՀԻ) կոչվող ջերմա և ձայնամեկուսիչ սալիկների արտադրությունը։

Այլ նյութերի ստացման տեխնոլոգիաներ

ՀՊՃՀ-ում Լև Ձախարովը մշակել է կավահողբելտային ցեմենտի ստացման եղանակ, Հ. Գևորգյանն առաջարկել է հախճապակու կառուցվածքը բացատրող տեսություն, Ազատ Ալչուջյանը և Ազատ Գյուլգադյանը մշակել են Սվարանցի հանքանյութի համալիր վերամշակման եղանակ, հետազոտել են կատալիտիկ ակտիվություն ունեցող նյութեր։

Հետազոտություններ

Կավ

Կապար

1950-ական թվականներից ԵՊՀ անօրգանական քիմիայի ամբիոնում Տիրան Ղազանչյանը հետազոտել է ֆիզքիմիական վերլուծության եղանակների կիրառման հարցերը։ Կատարվել են անցումային տարրերի սուլֆատային, ամոնիակատային, հալոգենիդային բազմաբաղադրիչ համակարգերի հետազոտություններ (Ռաֆիկ Մխիթարյաև, Ալվինա Գալստյան)։ Մշակվել է տեղական հումքից (դոլոմիտ, մագնեզիտ և այլն) մագնեզիումի և նրա միացություների ստացման տեխնոլոգիա (Մամիկոն Դարբինյան)։ Սինթեզվել և հետազոտվել են տեսական ու գործնական նշանակություն ունեցող л և խելատային կոմպլեքսներ (Սարգիս Ավագյան)։ 1960-ական թվականներին Հ. Բաբայանի ղեկավարությամբ ծավալվել են սիլիկատային և ֆտորիդային բազմաբաղադրիչ համակարգերի ֆիզքիմիական հետազոտություններ։ Ստեղծվել է հազվագյուտ տարրերի քիմիայի և տեխնոլոգիայի ճյուղային լաբորատորիա, որտեղ վերամշակվել են բազմամետաղական հանքանյութեր ու արտադրական թափոններ։ Առաջարկվել են արտադրական թափոններից, կիսաարտադրական խտանյութերից ոսկու և այլ արժեքավոր տարրերի կորզման եղանակներ, Ալավերդու լեռնամետաղագործական կոմբինատի թափոնները վերամշակելու տեխնոլոգիա։ Մետաղ-հալոգեն համակարգերի հետազոտությունների շնորհիվ առաջին անգամ սինթեզվել են նիոբիումի հալկոգենիդները, ուսումնասիրվել են դրանց ֆիզքիմիական հատկությունները և բյուրեղային կառուցվածքը, սինթեզվել են կիսահաղորդչային հատկություններով հալկոգենիդային միացություններ և պինդ լուծույթներ, մշակվել է ցածրջերմաստիճանային պլազմայում դժվարահալ բարդ օքսիդների արագ ստացման եղանակ։ Այդ օքսիդների կառուցվածքի և ֆիզքիմիական հատկությունների ուսումնասիրմանդ առաջարկվել են արտադրական ալյումինատային լուծույթների քրոմազերծման ինքնատիպ եղանակներ (Լևոն Գրիգորյան)։ Հետազոտվում են տեղական դիատոմիտների, բենթոնիտային կավերի, հրաբխային խարամների կլանող հատկությունները (Ռոմանոս Հարությունյան)։

Կիրառական քիմիայի «Արիակ» ինստիտուտում (1974-1986 թվականին՝ ԻՌԵԱ ԳՀԻ-ի հայկական մասնաճյուղ, 1986-1991 թվականին՝ քիմիական ռեակտիվների և հատուկ մաքրության քիմիական նյութերի ԳՀԻ-ի հայկական մասնաճյուղ), Ստեփան Բաբայանի ղեկավարությամբ մշակվել են ցեոլիտների, հատուկ մաքրության սիլիկահողի, կապարի, սուսրի և այլ նյութերի ստացման արտադրական եղանակներ։ Տեղական հումքից, մասնավորապես դիատոմիտներից, ստացվել են որակով և կլանողունակությամբ համաշխարհային չափորոշիչներին համապատասխանող քրոմատագրային կլանիչներ, և կազմակերպվել է դրանց արտադրությունը (Ալիկ Բեգլարյան)։

Գունավոր մետաղներ

Վոլֆրամ

Գունավոր մետաղների ԳՀ և նախագծային ինստիտուտում հետազոտվել են պղնձամոլիբդենային, երկաթ պարունակող և այլ հանքանյութեր, մշակվել են դրանց հարստացման, ինչպես նաև ռենիում, վոլֆրամ և հազվագյուտ այլ տարրեր կորզելու եղանակներ։ Հետազոտվել է տեղական դիատոմիտների, բենթոնիտային կավերի, հրաբխային խարամների և այլ կլանիչների կլանող հատկությունները։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստան հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։