Սուրբ Աստվածածին Կաթողիկե եկեղեցի (Անի)

Սուրբ Աստվածածին Կաթողիկե եկեղեցի;
	Անիի Սուրբ Աստվածածին Կաթողիկե եկեղեցին
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	տաճար, մզկիթ և ավերակներ
Երկիր	Թուրքիա
Տեղագրություն	Անի
Դավանանք	Հայ Առաքելական Եկեղեցի
Թեմ	Կոստանդնուպոլսի հայոց պատրիարքություն
Հիմնական ամսաթվերը	1001
Ներկա վիճակ	Վերականգնվում է
Մասն է	Անի
Անվանված	Մարիամ Աստվածածին
Ճարտարապետ	Տրդատ ճարտարապետ
Ճարտարապետական տիպ	Գմբեթավոր բազիլիկա
Ճարտարապետական ոճ	հայկական ճարտարապետություն
Կառուցման սկիզբ	989 թ.
Կառուցման ավարտ	1001 թ.
Հիմնադրված	1001
Փակված է	1319
19.8 մետր
Երկարություն	30.5 մետր
Լայնություն	19.8 մետր
Շինանյութ	սպիտակ քար
	Cathedral of Ani Վիքիպահեստում

Անիի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի կամ Անիի Մայր Տաճար, Անի քաղաքի գլխավոր եկեղեցին, կառուցվել է 989-1001 թվականներին, Տրդատ ճարտարապետի կողմից Հայոց թագավոր Սմբատ Բ Տիեզերակալի նախաձեռնությամբ։ Դասվում է հայ և համաշխարհային ճարտարապետական լավագույն նմուշների շարքին։ Քառամույթ գմբեթավոր հորինվածքով կառույց է՝ կոթողային ձևով և հարուստ հարդարանքով։ Ավագ խորանը զարդարված է եղել «Քրիստոսը գահի վրա» որմնանկարով։ Տաճարի միջին գմբեթակիր նավը շնորհիվ ներքին նավերի նեղացման գերիշխում է կառույցի ներքին ամբողջ տարածքի երկայնքով։ Տաճարի գմբեթին կանգնեցված է եղել համարյա մարդու հասակի չափ արծաթյա խաչ։

1860-1873 թվականներին Գյումրի քաղաքում Անիի Մայր տաճարի նմանությամբ կառուցվել է Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցին^[1]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անիի Կաթողիկե Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին հիմնադրել է Հայոց թագավոր Սմբատ Բ Տիեզերակալը, 989 թվականին։ Շինարարությունն ավարտել է Հայոց թագավոր Գագիկ Ա Բագրատունու կինը՝ Կատրամիդե թագուհին 1001 թվականին։ Կառուցել է Տրդատ ճարտարապետը։

Քառամույթ գմբեթավոր հորինվածքով (չափերը՝ 24,7 մ x 34,3 մ) Անիի Մայր տաճարը իր կոթողային ձևերով և հարուստ հարդարանքով խորհրդանշել է վերածնված հայկական պետության հզորությունը։ Հայկական խորշերով ակոսված արտաքին ճակատները հարդարվել են նրբագեղ կամարաշարով։ Ավագ խորանը զարդարվել է Քրիստոսը գահի վրա պատկերագրությամբ որմնանկարով (հետագայում ծածկվել է սվաղով)։ Տրդատը կարևոր ավանդ է մուծել եկեղեցական ճարտարապետական ձևերի զարգացման գործում, տաճարի միջին՝ գմբեթակիր նավը գերիշխում է շենքի ողջ ներքին տարածության վրա՝ շնորհիվ կողմնային նավերի զգալի նեղացման։ Մույթերի և որմնամույթերի փնջաձև տրոհումը, կամարների սլաքաձևությունը Մայր տաճարին հաղորդում են շեշտված վերսլացություն։ Եկեղեցու ներսի այդպիսի լուծումը, հատկապես մույթերի՝ ջլաղեղների նմանությամբ մասնատումը XII–XIV դարերում դարձել են Արևմտյան Եվրոպայում ձևավորված ու տարածված գոթական ճարտարապետության բնորոշ հատկանիշները։ Իր այս առանձնահատկությունների, կառուցվածքային կատարելության և գեղաշուք հարդարանքի շնորհիվ Անիի Մայր տաճարը դասվում է համաշխարհային ճարտարապետության լավագույն ստեղծագործությունների թվին։

Կատրամիդե թագուհին Մայր տաճարը զարդարել է ծիրանեծաղիկ ոսկեղեն գործվածքներով, արծաթե ու ոսկե անոթներով։ Տաճարի գմբեթին կանգնեցվել է մարդահասակ արծաթե խաչ, իսկ Սմբատ Բ թագավորը Հնդկաստանից բերել է տվել բյուրեղյա հսկա ջահ։

1010-ական թթ․ Անիի Մայր տաճարի կողքին կաթողիկոս Սարգիս Ա Սևանցին (992–1019) կառուցել է Սբ․ Հռիփսիմյանց վկայարան։ 1040–1050-ական թթ․ Անիի Մայր տաճարի արլ․ և արմ․ ճակատներին արձանագրվել են Առոն Մագիստրոսի և Բագրատ Մագիստրոսի կատարած գործերը (պարիսպների վերակառուցում, քաղաքի ջրատարն անցկացնելը, անեցիների հարկերը թեթևացնելը)։ 1064-ին սելջուկները գրավել են Անին և Մայր տաճարը վերածել մզկիթի։ 1124 թվականին Անիի ամիրան Անիի Մայր տաճարի գմբեթին խոշոր մահիկ է զետեղել։ Զայրացած անեցիները հրավիրել են Վրաց Դավիթ Շինարար թագավորին և քաղաքի դարպասները բացել նրա զորքի առջև։ Անիի Մայր տաճարը վերստին օծվել է և գործել որպես եկեղեցի՝ կրկին կարևոր տեղ գրավելով հայ հոգևոր կյանքում։ XII դ․ տաճարի սպասավորներն են եղել Հովհաննես Սարկավագը, պատմիչ Սամուել Անեցին, պատմիչ և թարգմանիչ Մխիթար Անեցին։ 1126 թվականին վրացիները ստիպված Անին վերադարձրել են Շադդադյաններին, որոնք երդվել են այլևս Մայր տաճարի նկատմամբ ոտնձգություններ չանել։ 1198 թվականին Անին Զաքարյան իշխանների ազատագրելուց հետո, XIII դ․ Անիի Մայր տաճարը բազմաթիվ նվիրատվություններ է ստացել (կրպակ, ձիթհանք, արծաթե սպասք, Ավետարան և այլն)։ 1213 թվականին Տիգրան Հոնենցը նորոգել է տաճարի խարխլված աստիճանները։ 1319 թվականի երկրաշարժից քանդվել է Մայր տաճարի գմբեթը, 1988 թվականի երկրաշարժից՝ հս-արմ․ անկյունը։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հին լուսանկարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անիի մայր տաճարը 1901 թվականին
Անիի մայր տաճարը 1905 թվականին
Անիի մայր տաճարը 1912 թվականին
Անիի մայր տաճարը 1914 թվականին

Տաճարի ժամանակակից տեսքը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անիի մայր տաճարը 2006 թվականին
Անիի մայր տաճարի ներքին տեսքը 2012 թվականին
Անիի մայր տաճարը 2007 թվականին
Անիի մայր տաճարի ներքին տեսքը 2013 թվականին

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջալալյանց Ս․, Ճանապարհորդութիւն ի Մեծն Հայաստան, մաս 2, Տփխիս, 1858։
Ալիշան Ղ․, Շիրակ, Վնտ․, 1881։
Թորամանյան Թ․, Նյութեր հայկական ճարտարապետության պատմության, [հ․] 1, Ե․, 1942։
Հարությունյան Վ․, Անի քաղաքը, Ե․, 1964։
Դիվան հայ վիմագրության, պր․ 1, Ե․, 1966։
Մաթեվոսյան Կ․, Անի, Ե․, 1997։
ԾՈՐՐ ծ․ շ․, ԸվՌ, ժ․, 1939;
ԿՐոպսՌ Լ․ Ը․, ԼջոՐՈվվօպ ՑՐցՊօ, ժ․, 1963;
Strzygowski J․, Die Baukunst der Armenier und Europa, t․ 1–2, Wien, 1918;
Cuneo P․, L’architettura della scuola regionale di Ani nell’Armenia medievale, Roma, 1977;
Ani, Milano, 1984 (Documenti di architettura armena, 12)
, Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարան, Երևան, ««Հայկական Հանրագիտարան հրատարակչություն ՊՈԱԿ»», 2002, էջ 57-58 — 1076 էջ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ «AV Production - Գյումրիի Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցի». avproduction.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 22-ին.

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Սուրբ Աստվածածին Կաթողիկե եկեղեցի (Անի) կատեգորիայում։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 413)։

[1] «AV Production - Գյումրիի Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցի». avproduction.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 22-ին.

[1]