Անդոն Չայուպի
Անդոն Չայուպի Andon Zako (Çajupi) | |
|---|---|
 | |
| Ծննդյան անուն | Անդոն Զակո |
| Ծնվել է | մարտի 27, 1866[1][2] |
| Ծննդավայր | Շեպեր, Gjirokastër District, Գիրոկաստրայի գավառ, Ալբանիա |
| Վախճանվել է | հուլիսի 11, 1930[3][1][2] (64 տարեկան) |
| Վախճանի վայր | Կահիրե, Եգիպտոս |
| Մասնագիտություն | բանաստեղծ, գրող և փաստաբան |
| Լեզու | ալբաներեն |
| Ազգություն | ալբանացի |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Ալբանիա |
| Կրթություն | Ժնևի համալսարան |
 Andon Zako Çajupi Վիքիպահեստում | |
Անդոն Չայուպի (իսկական անունը՝ Անդոն Զակո, ալբ․՝ Andon Zako (Çajupi), 27 մարտի, 1866, Շեպեր, Վերին Զագորիա, Օսմանյան կայսրություն – 11 հուլիսի, 1930, Հելիոպոլիս (Կահիրեի արվարձան), Եգիպտոս), ալբանացի բանաստեղծ, դրամատուրգ։ Ալբանական ազգային վերածննդի ակտիվ գործիչ։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծնվել է Վերին Զագորիայի Շեպեր գյուղում (այժմ՝ Ալբանիայում)։ Գյուղի բնակչության մեծ մասը, ի տարբերություն Ալբանիայի մյուս համայնքների, կազմում էին ուղղափառները, և ոչ թե մուսուլմանները։ Անդոն Զակոյի հայրը՝ Խարիտո Զակոն, ծխախոտի առևտրական էր, ով իր գործունեությունը ծավալում էր ոչ միայն ողջ Օսմանյան կայսրության տարածքում, այլև Իտալիայում ու Արևմտյան Եվրոպայի մյուս երկրներում։
Անդոն Զակոն նախնական կրթությունն ստացել է հունական դպրոցում։ 1882 թվականին տեղափոխվել է Ալեքսանդրիա, որտեղ 5 տարի հաճախել է Sainte Catherine des Lazaristes քոլեջ՝ սովորելով ֆրանսերեն։ Այդ ժամանակ նա ծանոթացել է եվրոպացի մի շարք իրավաբանների հետ, ովքեր իրենց ընկերությունների շահերն էին ներկայացնում Եգիպտոսում։ Արդյունքում նա որոշում է մեկնել Շվեյցարիա և ուսումնասիրել իրավունք։ 1887—1892 թվականներին սովորել է Ժնևում, որտեղ էլ ծանոթացել է իր ապագա կնոջ՝ Եվգնիայի հետ։ Նրանք ունեցել են մեկ որդի, որին կոչել են Ստեֆան։
Ստանալով բարձրագույն կրթություն՝ որպես փաստաբան 3 տարի աշխատել է Ժնևում։ 1892 թվականին մահանում է Եվգենիան, ինչն էլ դառնում է Անդոն Չայուպիի՝ Ալբանիա վերադառնալու պատճառներից մեկը։ 1894 թվականից Կահիրեում աշխատել է որպես գերմանական մի ընկերության ներկայացուցչության աշխատակից։
Աշխատելով Եգիպտոսում՝ Անդոն Զակոն սկսում է պաշտպանել ֆրանսիական մի ընկերության շահերը՝ դեմ հանդես գալով ոչ միայն եգիպտական կառավարությանը, այլև իրեն վարձած ընկերությանը։ Արդյունքում Զակոն ոչ միայն զրկվում է աշխատանքից, այլև տանուլ է տալիս դատը, սակայն դա նշանակալի ազդեցություն չի ունենում նրա ընտանիքի ֆինանսական դրության վրա։ Անդոն Զակոն տեղավորվում է Կահիրեի արվարձան Հելիոպոլիսում գտնվող մի ընտանեկան վիլլայում։
Այդ ժամանակաշրջանում Անդոն Զակոն ծանոթանում է ալբանացի բազմաթիվ գործարարների հետ և ներքաշվում ալբանական ազգային շարժման մեջ, որ ծավալվել էր Եգիպտոսում։ Զակոն ակտիվ դեր էր կատարում այդ շարժման մեջ, հանդես էր գալիս Օսմանյան կայսրությունից Ալբանիայի անկախության պահանջով, ֆինանսական ու իրավաբանական օգնություն էր ցուցաբերում իր համախոհներին։ Ալբանիայի անկախության հռչակումից հետո Չայուպին իր տանը հիմնադրում է քաղաքական կուսակցություն։
Մահացել է Եգիպտոսում 1930 թվականի հուլիսի 11-ին Կահիրեի Հելիոպոլիս արվարձանում։ 1958 թվականին վերահուղարկավորվել է Ալբանիայում։
Կոսովոյի դպրոցներից մեկը[4], ինչպես նաև Տիրանայի ավագ դպրոցներից մեկը կոչվում են Անդոն Չայուպիի անունով։ Նրա անունն է կրում նաև Կորչա քաղաքի թատրոնը։
Գրական ստեղծագործությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լինելով ալբանական ազգայնական շարժման ակտիվ մասնակից՝ Զակա-Չայուպին իր գաղափարներն արտահայտում էր իր բանաստեղծություններում ու դրամատիկական ստեղծագործություններում (հատկապես ակտիվորեն գրում էր 1898 թվականից մինչ 1912 թվականը)։ Ջեռք է բերել մեծ ճանաչում, ազգայնականների շրջանում նրան համարում էին Ալբանիայի խոշորագույն գրողը Նայիմ Ֆրաշերիից հետո։ Նրա հեղինակությունը պահպանվում է նաև այսօր։ Իր ստեղծագործություները Անդոն Չայուպին հրատարակում էր «Albania» ամսագրում։
1902 թվականին Կահիրեում հրատարակել է «Հայր Թոմոր» (կոչվել է ի պատիվ ալբանական առասպելական հերոսի) անթոլոգիան։ 1907 թվականին հրատարակել է «Հողածին հերոսը» վեպը, որ նվիրված է Սկանդերբերգին։ 1910 թվականին լույս է տեսնում Անդոն Չայուպիի «Մահվանից հետո» կատակերգությունը։ Առավել մեծ ժողովրդականություն է վայելուն Չայուպիի՝ հետմահու հրատարակված «Տասնչորսամյա հարսնացուն» կատակերգությունը, որում նա քննադատում է աղջիկներին հակառակ իրենց կամքի, միայն ծնողների համաձայնությամբ ամուսնացնելու սովորույթը։
Ալբանացի հայտնի գրող Ագիմ Շեհուն իր ստեղծագործություններից մեկում պատկերել է Չայուպիի ու շվեյցարացի դեռատի աղջկա՝ Եվգենիայի սերը, ով հետագայում դառնում է գրողի կինը[5]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ 2,0 2,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ Чаюпи Андон // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ KFOR Online Homepage at www.nato.int
- ↑ «Gazeta Zagoria issue 119 pp.5-6» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 11-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 22-ին.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Andon Zako Çajupi». Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2006 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
- Elsie, Robert. «Andon Zako ÇAJUPI». Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ դեկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2006 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անդոն Չայուպի» հոդվածին։ |
| ||||||||||||
