Ազիդաջրածնական թթու

Ազիդաջրածնական թթու
Քիմիական բանաձև	HN₃
Մոլային զանգված	7,1E−26 կիլոգրամ գ/մոլ
Խտություն	1,09 գ/սմ³ գ/սմ³
Իոնիզացման էներգիա	1,7E−18 ջոուլ կՋ/մոլ
Հալման ջերմաստիճան	−80 °C °C
Եռման ջերմաստիճան	37 °C և 35,7 °C °C
Քիմիական հատկություններ
pKa	4,64
Դիպոլ մոմենտ	5,7E−30 Կլ·մ
Դասակարգում
CAS համար	7782-79-8
PubChem	24530
EINECS համար	231-965-8
SMILES	N=[N+]=[N-]
ЕС	231-965-8
ChEBI	22937
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Ազիդաջրածնական թթվի վերախմբավորում

Ազիտաջրածնական թթու, HN₃ ազոտի և ջրածնի միացություն է, միահիմն, թույլ թթու, անգույն, խիստ պայթունավտանգ (կարող է պայթել տաքացնելիս, հարվածելիս կամ շփելիս) սուր հոտով հեղուկ է։ Խիստ թունավոր է։ Հալման ջերմաստիճանը՝ –80 °C, եռմանը՝ 37 °C։ Նոսր ջրային լուծույթներում կայուն է։ Օքսիդիչ է։ Գործնական կիրառություն ունեն միայն ազոտաջրածնական թթուների աղերը՝ ազիդները։ Այս թթվի լավ լուծելի աղերը ևս խիստ թունավոր միացություններ են։ Թունավորման մեխանիզմը նման է ցիանիդներն (ցիտոքրոմների արգելափակում)։

Քիմիական հատկություններ

Այս նյութի ջրային լուծույթը պայթունավտանգ չէ։ Սակայն երկար ժամանակ թողնելիս այն քայքայվում է, առաջացնելով ազոտ և հիդրօքսիլամին։

${\mathsf {HN_{3}+H_{2}O\rightarrow N_{2}+NH_{2}OH}}$

Ջրային լուծույթում ազիդաջրածնական թթուն ցուցաբերում է թույլ թթվային հատկություններ(pK_a)=4,59)։ Այն թթվային ուժով մոտ է քացախաթթվին։ Լուծույթներում այն դիսոցվում է, առաջացնելով իոններ։

${\mathsf {HN_{3}\rightleftarrows H^{+}+N_{3}^{-}}}$

Այս թթուն ցուցաբերում է օքսիդիչ հատկություններ։ Մետաղների հետ փոխազդելիս առաջացնում են համապատասխան աղեր, ազոտ և ամոնիակ։

${\mathsf {Cu+3HN_{3}\rightarrow Cu(N_{3})_{2}+N_{2}+NH_{3}}}$

Այս թթվի աղերը կոչվում են ազիդներ։ Հատկապես կայուն են ալկալիական մետաղների իոնային ազիդները, բացառությամբ լիթիումի ազիդի (LiN₃)։ HN₃-ի և HCl-ի խառնուրդը նման է արքայաջրին։ Այս խառնուրդը կարող է լուծել ոսկին և պլատինը, անջատված քլորի հաշվին։

${\mathsf {HN_{3}+3HCl\rightarrow NH_{4}Cl+Cl_{2}+N_{2}}}$

Ստացումը

Ազիդաջրածնական թթուն կարելի է ստանալ օրթոֆոսֆորական թթվի և նատրիումի ազիդի փոխազդեցությունից, որը կարելի սինթեզել նատրիումի ամիդից։

${\mathsf {2NaNH_{2}+N_{2}O\rightarrow NaN_{3}+NaOH+NH_{3}}}$

${\mathsf {3NaN_{3}+H_{3}PO_{4}\rightarrow 3HN_{3}+Na_{3}PO_{4}}}$

Ազիդաջրածնական թթուն կարելի է ստանալ հիդրազինի(N₂H₄) և ազոտային թթվի(HNO₂) փոխազդեցությունից, ծծմբական թթվի(H₂SO₄) և մետաղի ազիդի փոխազդեցությունից, ացիլազիդի հիդրոլիզից։

Գրականություն

• Карапетьянц М. Х., Дракин С. И. Общая и неорганическая химия. — М.։ Химия, 1994.
• Ахметов Н. С. Общая и неорганическая химия. — М.։ Высшая школа, 2001.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 124)։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ազիդաջրածնական թթու» հոդվածին։